Тұқым қуалайтын аурулар - белгілі бір гендегі мутациядан пайда болатын моногендік аурулар.
Биоматериал: веналық қан Мерзімі: 14 жұмыс күні
| Гемохроматоз | Бағасы 20'000 теңге |
| Коновалов-Вильсон ауруы | Бағасы 20'000 теңге |
| Гилберт синдромы | Бағасы 25'000 теңге |
| Цисталық фиброз (36 балл) | Бағасы 46'000 теңге |
Тұқым қуалайтын аурулардың таралуы.
ДДҰ деректері бойынша балалардың 5%- ы тұқым қуалайтын патологиядан туған
- 1% ген мутациялары туады
- Хромосомалық ауытқулар кезінде 0,5%
- 3% -3,5% айқын тұқым қуалайтын компоненті бар аурулармен.
- Ерте нәресте өлімінің (перинаталдық) 40%-50%-ы және бала кезінен мүгедектік тұқым қуалау факторларына байланысты және балалар ауруханаларындағы аурухана төсектерінің 30%-ын тұқым қуалау патологиясы бар пациенттер алады
| Тұқым қуалау ауруы | Ауру туралы қысқаша мәлімет (жиілігі, көрінісі, болжамы) | Неліктен бізге генетикалық талдау қажет? |
| Вильсон-Коновалов ауруы (гепатоцеребральды дистрофия) | АР (Autosomal recesive) — ауру (90 адамнан 1 вагон), мыс зат алмасуы бұзылады және оның әр түрлі мүшелерде: мида, Бүйрек, бауыр және мөлдір қабық. Өзін 10-25 жасында, көбінесе мектеп жасында (10-16 жаста) бауырдың зақымдануы түрінде, кейіннен - неврологиялық бұзылыстар түрінде көрінеді; б/х азайтылған церулоплазмин; көзді зерттегенде Кайзер-Флейшер пигментті сақиналары иристе болады. | Талдауды дәл диагностикалау үшін қажет (мыс тасымалдайтын ақуызды аденозин трифосфатазасын кодтайтын АТП7В геніндегі мутациялар). |
| Гилберт синдромы (тұқым қуалайтын қатерсіз сусыз гипербилирубинемия (80-100 μmol /l)) |
Жиілігі 2-5%-дан 36%-ға дейін. УГТ1А1 геніндегі мутациялар гепатоциттерде 1 уридин дифосфаты глюкуронилтрансфераза ферментінің белсенділігінің 25%-ға төмендеуіне әкеледі, бұл клиникалық көріністі анықтайды. Бұл фермент (УДП-GT1) белгілі бір дәрілік заттардың зат алмасуына қатысады, яғни ауруды қабылдағанда уытты реакциялардың дамуымен — анаболикалық стероидтармен көрсетуге болады, Глюкокортикоидтар, андрогендер, рифампицин, циметидин, хлорамфеникол, стрептомицин, натрий салицилаты, ампициллин, кофеин, этинил эстрадиол, парацетамол, иринотекан (колония обырын емдеуде қолданылады). | Гепатотоксикалды әсері бар препараттарды тағайындау алдында талдау жүргізу ұсынылады. |
| Гемохроматоз (пигмент циррозы, қола қант диабеті) | АР ауруы (135 – 330 адамда 1 пайда болу жиілігі), HFE геніндегі мутациялар асқазан-ішек жолдарында темірдің сіңірілуінің күшеюіне және оның организмнің тіндерінде – бауырда, теріде, жүректе, буындарда, гипофизде жиналуына, кейіннен жасушаның зақымдануына және дәнекер тіндердің таралуына әкеледі. Аурудың басталу жасы еркектерде 40 – 60 жаста, постменопаузалық әйелдерде болады. Клиника: әлсіздік, шаршау, гиперпигментация, қант диабеті, цирроз, кардиомопатия. | Клиникалық көріністердің алдын алу үшін вагонды диагностикалаудың маңызы зор (сарысу ферритинінің деңгейін бақылау: норма 50 нг/мл дейін, қажет болған жағдайда терапия - қан төгу) |
| Цисталық фиброз | АП-ауруы (жиілігі 1: 5000 жаңа туған нәресте), CFTR геніндегі мутация экзокриндік бездердің зақымдануына әкеледі: бронх-өкпе жүйесі, ұйқы безі, бауыр, тер, сілекей бездері, жыныс бездері, ішек (секреция тұтқырлығын, хлоридтер мен натрий концентрациясын арттырады). Басталу жасы: жаңа туған нәрестеден ересекке дейін. Өлім-жітім жоғары, көбінесе тыныс алу жетіспеушілігінен болады. АҚШ-тағы тірі қалудың орташа жасы - 33. Ем симптоматикалық болып табылады. | Талдаудың барабар терапия және зардап шеккен отбасылардың болашақ ұрпақтарын болжау үшін маңызы зор. Гендегі ең көп тараған 36 мутацияны анықтаймыз |
Тұқым қуалайтын аурудың белгілі бір генетикалық вариантын анықтау:
- Аурудың клиникалық көріністері мен ағымының ерекшеліктерін анықтау
- Аурудың мұрагерлік түрін белгілеу және ауру бала туу қаупін есептеу
- Ауыртпалық түсіретін отбасыларда профилактикалық іс-шараларды жоспарлау
Генетикалық аурулар қалай мұраға қалдырылды?
Кейбір генетикалық аурулар бір гендегі мутациялардың әсерінен болады. Бұл генетикалық аурулар әдетте мынадай нұсқалардың бірінен мұраға қалады:
| Автосомальды доминантты |  |
Ата-анасының бірінен геннің бір мутацияланған (өзгертілген) көшірмесі өз баласына аутосомальды доминантты ауруды көрсету үшін жеткілікті. Ауруы бар әрбір жеке адамда, әдетте, ата-анасының бірінде бірдей ауру болады. Аутосомальды доминантты ауру осы аурумен отбасының әр ұрпағында кездеседі. Мысалдар: Хантингтон ауруы, нейрофиброматоз |
| Автосомдық рецессия |  |
Геннің екі мутацияланған көшірмесі (әрбір ата-анадан бір-бірден) өз баласында автосомдық рецессивті аурудың көрінуі үшін болуы тиіс. Әдетте ауруға шалдыққан жеке адамда ата-аналар бұл ауруға шалдықпайды, себебі әркімнің мутацияланған геннің бір данасы ғана болады. Аутосомальды рецессивті ауру әдетте аурумен ауыратын отбасының әр ұрпағында көрінбейді. Мысалдар: Цисталық фиброз, Орақ тәрізді жасуша анемиясы. |
| X байланысқан доминантты түрі |  |
Аурудың X-байланысқан доминантты түрі X хромосомасында локализацияланған мутацияланған генмен байланысты. Әйелдер Х хромосомасымен байланысқан ауруларға жиі ұшырайды, себебі бір өзгертілген және бір қалыпты көшірме аурудың өзін көрсетуі үшін жеткілікті. Егер адам X хромосомасының өзгертілген көшірмесін мұраға қалдырса, онда ол ауруды дамытады, себебі еркектердің бір ғана X хромосомасы болады. Ауру әйелдерде ауру бала туу ықтималдығы 50%- ды құрайды және қыздары мен ұлдары үшін бірдей. Ауру адамда барлық қыздары ауырып, барлық ұлдары сау болады. Мысалдар: Fraguil X хромосомасы |
| X байланысқан рецессивті тип |  |
Аурудың X-байланысқан рецессивті түрі де Х хромосомада локализацияланған гендегі мутациямен байланысты. Еркектерде бұл ауру әйелдерге қарағанда жиірек кездеседі, өйткені оларда X хромосомасының бір данасы ғана болады. Негізінен аурудың бұл түріне ер адамдар, ана желісінде бір-бірінің туыстары ұшырасады. Ауру әкесінде барлық ұлдары дені сау болады, ал барлық қыздары оны ұлдарына тапсыра алатын X-байланысқан рецессивті аурудың тасымалдаушылары болады. Мысал: Гемофилия |